MEDYTACJA  A  ROZWÓJ  INTEGRALNY

W którymś momencie życia spotykamy się z czymś takim jak medytacja 
i postanawiamy się w nią (w taki czy inny sposób) zagłębić. Medytacja kojarzy się bowiem ze szczególnie efektywną drogą duchowego rozwoju. I zapewne – właściwie użyta – taką właśnie jest. 
Pojawia się przecież zarówno w mądrościowych systemach Wschodu, jak i w głębszej mistyce chrześcijańskiej. 
Oczywiście istnieją osoby, które zasadniczo interesują się codziennością i nie chcą poza nią wykraczać, jak i osoby o większych skłonnościach do transcendencji, dążące do przekroczenia świata zewnętrznego i odnalezienia tego, co jest poza nim – odnalezienia tego, co w naszej kulturze nazywa się Bogiem (w znaczeniu Ostatecznej Rzeczywistości), na Wschodzie - nirwaną, kajvalią, asampradżniata (nirvikalpa) samadhi itp.

Warto zapoznać się z szerszym ujęciem i usystematyzowaniem pojęć i zagadnień związanych z medytacją. Natrafiamy przecież na różne ścieżki, które prezentują medytację na różne sposoby. Zazwyczaj, podczas pierwszego zetknięcia się z jakąś metodą medytacji, staramy się odnieść ją jakoś do tego punktu, w którym aktualnie się znajdujemy – do tego, co jest dla nas ważne lub co wydaje się nam wartościowe, czy też do naszych dotychczasowych doświadczenia życiowych.

Osoby, które mają większe zamiłowanie do sprawnego funkcjonowania w codzienności mogą bardziej naturalnie czuć się w takich ścieżkach, jak np. Zen, zaś osoby o większych skłonnościach do wewnętrznej wizji mogą bardziej interesować się metodami medytacji bardziej eksponującymi wymiary subtelne (boskiej wizji) i metodami pracy z energiami wewnętrznymi (typu nadi, prana, bindu itp.).

Niektóre ścieżki medytacji kładą większy nacisk na integrację naszej duchowości z codziennością (nie tylko formalne sesje, ale także nasze codzienne życie ma stać się medytacją – wszystko, co robisz jest ważne – zachowuj w tym uważność i postrzegaj to jako element twojej drogi duchowej), inne bardziej skupiają się na mistycznej wizji, niejako pozostawiając za sobą codzienność, jako miejsce naszego ugrzęźnięcia w materii. 

Wydaje się, że te pierwsze ścieżki medytacji, czyli integracja duchowości i codzienności, są po prostu kolejnym, bardziej zaawansowanym etapem duchowego rozwoju, następującym po etapie odrzucania 
świata. 
Po etapach szamańskiej wizji z poziomu mistyki przyrody, kiedy niezwykle istotne jest dla nas to, co odkrywamy i zazwyczaj zależy nam, aby codzienność i zwykły świat nie rozpraszały nas w zbyt dużym stopniu, nadchodzi czas na etapy wizji boskiej – całkowicie transcendentnej (niezależnej od świata materii).

Na tych kolejnych etapach, kiedy to doświadczamy równości i wspólnej esencji wszystkiego na poziomie przyczynowym (duchowym, podstawowym) – otwiera się przed nami droga do jogi niedualności (sahadża jogi), do drogi prawdziwie niedualnej. W niej wszystko staje się drogą, medytacją, okazją do doświadczania Jednego Smaku – najwyższej esencji, nazywanej Światłem, Pustką, Bogiem – choć w istocie nienazwanej i nie dającej się nazwać, ponieważ esencja ta jest pierwotna – nie została stworzona przez nas, ale jest istniejąca sama w sobie.

Etapy te bardzo dobrze obrazują Obrazy Pasterskie Zen. Samotny mnich najpierw poszukuje swojego umysłu – początkowo odkrywa jego pierwsze ślady, a następnie zauważa jego kontury, niczym kontury dzikiego byka. Wreszcie – w wyniku dalszych medytacji – udaje mu się go (byka, który oznacza tu jego własny umysł) schwytać i okiełznać. 

W końcu doświadcza on ostatecznej natury zjawisk siunjaty – symbolicznie narysowanej jako czarne koło na pustym tle. 
Etap ten oznacza oświecenie – poznanie swego prawdziwego ja, poznanie swojej prawdziwej twarzy – jeszcze sprzed narodzin naszych rodziców. W zasadzie można by pomyśleć, że to już koniec drogi. 

Jednak w przesłaniu Obrazów Pasterskich tak nie jest – mnich udaje się na targowisko i tam kontynuuje swoje doświadczanie urzeczywistnienia. Innymi słowy oznacza to, że praktykujący po pewnym ustabilizowaniu się w medytacji, kontynuuje swą praktykę we wszystkich okolicznościach życia codziennego. 
Nie medytuje on jedynie w ciszy pustelni, klasztornej celi, czy medytacyjnej gompie (tudzież aszramie, zendo itd.), ale – w każdych okolicznościach pojawiających się w życiu. 

7. Poziom nadpsychiczny/szamański
8. Poziom subtelny/boski
9. Poziom przyczynowy/duchowy
10. Poziom niedualny

O ile praktyki na poziomach przedracjonalnych (podświadomych i indywidualnych) miały szczególnie istotne znaczenie w przygotowaniu nas i wzmocnieniu naszych zdolności do doznań medytacyjnych, to praktyki z obszarów ponadracjonalnych są samym sednem i istotą medytacji. 
W Tybecie klasyfikuje się je np. jako mahamudra, rigpa i dzogczen, w 
Indiach jest to m.in. nirvikalpa, dżniana, sahadża. 
W oryginalnym buddyzmie jest to vipassana. 

W chrześcijaństwie może to być np.„zesłanie Ducha Świętego". W samym 
chrześcijaństwie, z uwagi na silne rozwinięcie się dogmatyzmu w wieku mniej więcej V-tym, najbardziej rozwijał się poziom subtelny (doznań obszarów boskich, zbliżania się duszy do  Boga), gdyż mistycy doświadczający wyższych stopni bardzo łatwo mogli zostać posądzeni 
o herezję (jak np. Mistrz Eckhart), dlatego też – nawet, jeśli mieli takie doznania – zatrzymywali je w ukryciu (jak np. św. Jan od Krzyża). 

Poziomy te odnajdujemy także w innych kulturach i systemach duchowych (np. chiński taoizm, wtajemniczone kultury Indian, 
czy Grecja i Egipt).


Przyjrzyjmy się teraz bliżej medytacyjnym poziomom ponadracjonalnym:

7. Poziom nadpsychiczny / szamański
Jest to doświadczenie jedności całej materialnej manifestacji wszechświata – poziom mistycyzmu przyrody. 
Bardzo często pojawia się on w doświadczeniach duchowych 
szamanów, czy np. na etapach wcześniejszych tantry tybetańskiej, kiedy to praktykuje się do gniewnych bóstw ochronnych, nazywanych Strażnikami. 
Również często pojawia się on w najróżniejszych systemach wróżenia. Jest to doświadczenie mocy, które wykracza poza sferę naszego myślenia i nasz indywidualny wymiar. 
Doświadczamy czegoś, co jest ponadindywidualne. Charakterystyczne dla tego poziomu jest jednak  to, że doświadczana moc ma związek z wymiarem materialnym wszechświata.

8. Poziom subtelny / boski
Jest to doświadczenie jedności nie tyle na poziomie materialnego wszechświata, co na poziomie rzeczywistości subtelnej. 
O ile na poprzednim poziomie praktykujący doświadcza przede wszystkim mocy, to na poziomie subtelnym doświadcza świętości i kontaktu z boskością. 
Doświadcza on, że jego wewnętrzna, indywidualna jaźń (dusza, atman) jednoczy się z kosmiczną jaźnią, kosmiczną inteligencją i jednością – ze źródłem (z Bogiem, Brahmanem itp.). 
Doświadczenia te pojawiają się często w opisach wielu świętych (np. chrześcijańskich). Zwykle związane są one z modlitwą kontemplacyjną. Poziom ten pojawia się na bardziej zaawansowanym etapie praktyki tybetańskiej tantry jako praktyka jidama (medytacyjnego bóstwa).
Wówczas zamiast doświadczania mitologicznych wyobrażeń o bogach i bóstwach (z obszaru grubego, skupionych na ego), doświadczamy autentycznego mistycyzmu bóstwa, mającego związek z wyraźnym doświadczaniem swojej własnej boskości.

9. Poziom przyczynowy / duchowy
Doświadczenie jedności na najgłębszym poziomie duchowym. Jest to dom 
mistycyzmu bezforemnego. Pojawia się na skutek praktyki „bycia tylko Świadkiem", czystej uwagi i medytacji typu vipassana (medytacja wglądu). 
O ile na poziomie nadpschicznym praktykujący doświadczał przede wszystkim mocy, na poziomie subtelnym – boskości i świętości, to na poziomie przyczynowym (duchowym, esencjonalnym) - doświadcza on niezmąconego spokoju typowego dla mędrca. 
Poznaje się wówczas to, co jest nie przejawione, Nieskończonego Ducha, czystą Pustkę, Otchłań, Podstawę Wszystkiego. 

Poziom ten pojawia się w Zen jako doświadczenie siunjaty, a w tantrze tybetańskiej m.in. jako Mahamudra. 
Pojawia się on także w wielu innych systemach duchowych i mądrościowych, jako doświadczenie jedności poza słowami, poza jakąkolwiek możliwością przełożenia tego doznania na słowa. 
Dlatego jest do doświadczenie wykraczające poza dogmaty – stan, który zarówno jest celem drogi duchowej, jak i zarazem podstawą, z której wyłania się wszystko.

10. Poziom niedualny
Doświadczanie jedności Ducha i Świata, Pustki i Formy, samsary i nirwany. Dom mistycyzmu integralnego, niedualnego. Pojawia się on jako cel najbardziej zaawansowanych ścieżek – np. w Zen, w Tantrze, w Kabale, w naukach mistrza Eckharta. 
O ile osobę, która doświadcza poziomu przyczynowego można by nazwać mędrcem, to tego, który doświadcza jedności przejawionego (świata) i nie przejawionego (ducha) – można by nazwać mahasiddhą 
(istotą obdarzoną najwyższą mocą). Potrafi on bowiem w każdych okolicznościach rozpoznawać przejaw najwyższej duchowej rzeczywistości.

Tak np. słynny tybetański mistrz Padmasambhava, kiedy próbowano spalić go na stosie, potrafił swobodnie medytować w płomieniach ognia. Zdarzenia tego rodzaju przytrafiły się jednak znacznie większej ilości praktykujących, którzy doświadczali jedności przejawionego świata i jego nie przejawionego źródła.

Kiedy zatem myślimy o medytacji, warto zdawać sobie sprawę, że może ona funkcjonować na wielu poziomach i rozwijać w nas różne obszary. Każdy z nas zapewne posiada jakiś własny swój rytm duchowego postępu i dlatego to, jakiemu poziomowi poświęcamy szczególną uwagę, jest sprawą indywidualną. 
Integralne podejście do procesu duchowego rozwoju zakłada, że pracujemy zarówno z wyższymi (bardziej uniwersalnymi) 
stanami transracjonalnymi (nadświadomymi), jak i z niższymi (bardziej indywidualnymi) stanami podświadomymi (preracjonalnymi) – np. z naszym ciałem, emocjami oraz wewnętrznymi obrazami i wzorcami zachowań. 

Pomiędzy nimi znajduje się nasza codzienna sfera myślenia i ego, która także powinna zostać zintegrowana z procesem duchowym.

Rafał Seremet